Pi curpa di nuiautri

Fotu di F. Hektor

A Jatareḍḍa nun cc’era u jornu ca u focu si pigghiau a casa cu nuiautri dintra. Ḍḍu jornu ca u focu n’ammazzau, nun a truvammu quannu ci jemmu a purtari u prusciuttu cottu di manciari.

​Prima s’aḍḍumau u focu nnê finestri, doppu nnê muri; ḍḍa vota nun arriniscemmu a acchianari ḍḍi muri lisci. Finarmenti, u focu n’arrubau a vita cu a so’ vasata bruciata.

​Mi pari câ Jatareḍḍa ni taliàu mòriri di ncapu, assittata supra â ringhiera dû vicinu. Capaci ca ci vinni a curpa. Po èssiri ca pinzau ca fu pi curpa d’iḍḍa ca nun arrinescemmu a nèsciri dâ casa. 

​Mancu du’ jorna passaru di quannu muremmu a quannu aduttàrunu a Jatareḍḍa. A famigghia ca l’aduttau avìa autri jatti. Quannu agghicau â casa di ḍḍa famigghia, u primu câ Jatareḍḍa vitti fu a ḍḍi cristiani purtari fora dû frigu un pezzu di prusciuttu cottu. 

​Jorna doppu ca murìu a jatareḍḍa, l'autri jatti e ḍḍa famigghia, i parenti di ḍḍa famigghia purtaru i cìnniri e i spàrsiru ntunnu ô postu unni u focu si pigghiau a casa cû nuiautri dintra; n’autri palori, pari ca tuttu u munnu murìu pi curpa di nuiautri.

Amara Sapi - Capìtulu Unu, U Zuccu

«Amara a mia, a stu Zuccu, e a cu’ mi cci purtau!», arripitiva ’n sichitanza Nardu.

Vutau di botta a manca, i roti zurrijaru nta l’asfartu ghiacciatu e a màchina allatau a menzu â nivi. Ci sautau u cori di na manera ca sû sintìa ntâ gula.

A màchina fu arrivutata dû fetu pizzutu di gumma sbampata, Nardu tussìu e grapìu u finistrinu pi fari tràsiri aria. Nuḍḍu dî dui sâ fidava a parrari, l’ùnici scrusci èranu i so ciati allintati e u ticchi-tacchi dû muturi ca si stava rifriddannu.

Comu potti diri palora, Nardu si firrijau agghiri di Giuvannuzza: a sbinturata stava assittata comu pitrificata.

«Zuccarata! Rispùnnimi, ti preju!», ci schigghiava scutulànnula. «Comu sì?»

Duci, Giuvannuzza ci livau i manu dî so spaḍḍi e cî strincìu «Bonu staju, nun t’hâ frasturnari…»

«Ma com’avissi a fari, ca cu ḍḍa facci janca cirusa già u tabbutu ti pozzu ’ccuminzari a ’bbirsari!»

«Ancora viva hê èssiri su ti staju parrannu, babbu di l’ova!»

U taliau drittu nta l’occhi. Nardu vitti ḍḍi smaraudi puntati a tipu scupetta agghiri dâ so facci e s’abbiau nn’arretu, nun rinisciva a capiri siḍḍu u vuliva ammazzari o u vuliva vasari.

Giuvannuzza sfirrau a rìdiri, Nardu a sicutau e si fìciru pigghiari dâ liscìa.

«Tû ricordi quannu avivi ancora ḍḍa vispazza 150 ca a ogni scaffa satava a tipu cunigghiu?»

«Ca comu no! Quannu a vinnìu u cristianu cchiù cuntenti dû munnu era, stava fitennu ḍḍa cosa.»

«Ma su nun tâ vulivi vìnniri mancu ’mmazzatu!» ci schigghiau, e si mìsiru a rìdiri n’autra vota. Jintra a màchina, astutata e chî finistrina calati, s’aggigghiava, ma ḍḍi risati abbastaru pi quadijalla.

«E sempri, quattru simani t’appi a stari di ncoḍḍu pi tâ fari livari, nun mi cridivi ca a màchina megghiu era. Penza suḍḍu ora avìssimu statu supra a ḍḍa vespa: a st’ura tutti dui ’n via quattru nuvèmmiru èramu!»

«Veru è», a risata di Nardu si stracanciau, adaciu adaciu, nta un surrisu amaru: a cunzapivulizza ca avìssiru pututu mòriri u tirau sutta peggiu d’un trenu.

«T’avissi a ’scutari cchiù assai…»

«Già bastanti fa’, gioja. Ora nun cci pinzamu cchiù ô passatu, u Zuccu ni sta ’spittannu!», e sbattìu i manu comu a na picciriḍḍa pronta a ricìviri i rijala di Natali.

U Zuccu, quasi ca si l’avìa scurdatu. Picchì una ca pari un catàvaru a prima cosa ca penza è jirisinni ê festi di pajisi, lòggicu.

«Ma cci vo’ jiri cumminata d’accussì ô Zuccu? A mia pari ca ti giuvassi tanticchieḍḍa d’abbentu.»

«Megghiu abbentu di jiri ô Zuccu nun cci nn’è!»

«Già mû visti stu film…»

«Bonu staju, avà.» Giuvannuzza ci fici l’occhi duci.

Nardu sbuffau. «Va bonu, su mi dici ca è chissu zoccu ti giuva, allura putimu jiri.»

Giuvannuzza ci satau di ncoḍḍu e l’abbrazzau. «Grazzi», murmurijau.

«Mancu l’hâ diri.» Iḍḍu a strincìu comu siḍḍu avissi statu l’ùrtima vota ca a vidiva e a so testa si sbacantau di tutti i pinzera e frastorni.

***

Nardu grapìu u purteḍḍu, scinnìu e si desi na taliata ntunnu. Na buriata di ventu attassatu mmistìu e u tempu era nivarrusu, ma di nivi nun nni stava cascannu cchiù. S’accucciau ntô cappottu, si vutau pi cuntrullari a màchina e jittau un suspiru di sullevu. Di ncostu â manigghia dû purteḍḍu, cc’era na grattateḍḍa leggia e fina fina.

«Pi na stricateḍḍa accussì nica pozzu macari chiùdiri n’occhiu, armenu nun mi ’ppizzu a sirata.»

Abbonè ca a furtuna l’avìa pigghiatu pû cozzu a sta botta, ca Giuvannuzza nun s’avìa struppijatu e a màchina era, o fussi megghiu diri pariva, ancora sana. Cci avissi mancatu sulu chista. Ḍḍa beḍḍa 500 nìguru carbuni si l’avìa accattatu chî sparagni di anni e anni e ci avìa custatu quantu â Girmania, appoi va’ a tròvala n’autra màchina!

Nardu ajutau a Giuvannuzza a scìnniri e nun fìciru mancu na vintina di passi ca na màchina famigghiari si parchijau davanzi a iḍḍi a l’autra banna dâ strata.

«Cucinu Gnazziu!»

«Cumpari Nardu», vucijau iḍḍu dû postu di guida. «Quantu scinnu e ti vegnu a salutu comu u Signuri cumanna!»

Currennu, Gnazziu chiudìu a màchina, travirsau e l’abbrazzau forti. Pariva ca èranu anni ca nun si vìdivanu.

«Comu simu, ma frati? A famigghia?», accuminciau iḍḍu, ma, prima ca Nardu ci putissi rispùnniri, si vutau agghiri di Giuvannuzza e si livau a còppula pi rispettu. «Nun m’âva ’ddunatu dâ Vurpi, sabbinidica macari a vassìa.»

«Vassìa? Ma su ni canuscemu di na vita!», u vannijau babbijusa iḍḍa. «Di ssa manera vecchia mi fa’ sèntiri!»

«Ti dumannu pirdunu, Giuvannuzza», ci dissi ridennu. «Allura, comu siti misi? Avìstivu prubblemi cû viaggiu? Ju mâ visti cû signuri pi ’gghicari, si scìḍḍica ca è na maravigghia di sti jorna.»

«A nuautri nû veni a dici? Antura na màchina ni vinni di ncoḍḍu e facuntu ca ntappà’umu.» Nardu suspirau. «Ancora n’âm’a ripigghiari.» Giuvannuzza ncugnau a iḍḍu e a strincìu forti.

«Quantu mi dispiaci… Stu tempu nun cci vuliva, appoi su si cci mèntunu macari chiḍḍi ca a màchina nâ sanu purtari… i risurtati si vìdunu.»

«I cristiani cci mòrunu pi sti minchiati», murmurijau Nardu.

U leggiu surriseḍḍu ca Gnazziu purtava sempri scumparìu.

«Su cc’è quarchi cosa ca pozzu fari pi ti ’jutari», ci appujau a manu supra a spaḍḍa a Nardu, «dimmillu.»

«Mâ pozzu fidari, nun ti frasturnari, ma cumpari.» Nardu nun era troppu cummintu, ma Gnazziu ammuccau. Nun è ca nun si fidava di Gnazziu, ma nun èranu cosi ca putìvanu arrisòrbiri autri i so sintimenti. Chisti èranu cosi ca iḍḍu avìa a risòrbiri.

«Pi canciari discursu, quann’è ca a nostra beḍḍa cumarca si torna a vidi? A’ pinzatu a quarchi canzuna frisca comu sa’ fari tu ca putimu pruvari?»

«Pi ti diri a virità, nun aju rinisciutu a pinzari a nenti», calau a testa, câ facci nfusca e a taliata vascia. «Avi un misi sanu ca mi ’mmazzu pi mi mmintari quarchi cosa, pirò nun mi nesci nenti.» S’assittau ntâ banchina e si purtau i manu ntâ facci, u cappeḍḍu ci cummigghiava l’occhi. «Nenti!»

Macari Giuvannuzza s’assittau e l’abbrazzau pi ci dari tanticchia di cunortu.

«Nardu, nun hâ èssiri ’ccussì duru cu tia. Su’ tempi traficusi pi tutti pari nuautri musicanti, e tu sempri t’a’ livatu a vita a travagghiari! Vurpi, tû ricordi di ḍḍa vota ca nun vuliva vèniri â scampagnata pi finiri di scrìviri ḍḍa canzuna?»

«Ca certu, aviva na jurnata sana ca nun si ‘lluntava dû chianuforti!»

Nardu circau d’ammucciari a risateḍḍa ca ci nisciva dâ vucca, ma nun cci potti.

«Ḍḍu jornu mi stà’uvu udiannu…»

Gnazziu si calau e ci jisau u cappeḍḍu. «Ma ḍḍu jornu tu ni rijalasti u nostru successu cchiù granni, Eh Cumpari! I Vampi sunàssiru ancora jintra ô garaggi di Arricu senza ’i tia, senza i ta canzuni. Nziccatillu ntâ testa», ci dissi e ci tuppulijau ntâ frunti. Nardu surridìu.

Siḍḍu I Vampi jìvanu avanzi ci avìvanu a diri grazzi a Nardu, u sapiva. E sû miritàvanu tuttu paru ḍḍu successu: ognidunu dû quartettu avìa sicutatu u so rolu senza ca mai nuḍḍu s’avìa lamintatu. Chistu era stranu, ma Nardu cci avissi misu a manu supra ô focu ca, siḍḍu mai avìssiru spuntatu prubblemi, s’avìssiru arrisurbutu senza cunzicutanzi pû gruppu.

Gnazziu ciusciau. «Allura, tû vo’ satari u Zuccu avannu o ni damu na ’nnacata?», e ci prujìu a manu a Nardu. Iḍḍu l’acchiappau e si susìu. Gnazziu era n’amicu veru, l’ùnicu amicu di quann’era picciriḍḍu ca nun l’avìa ancora abbannunatu.

Tutti tri parteru pâ chiazza, quarchi minutu e l’annu di travagghiu avissi finutu ufficiali. Deci anni prima, avìvanu fattu a stissa strata. Tannu, jìvanu ancora â scola: tri carusitti spinzirati ca aspittàvanu ḍḍu mumentu cchiù assai di ogni autra cosa pi si ripusari dû studiu. Ora i ziti si tinìvanu pâ manu, ma u vrazzu di Gnazziu ntunnu ô coḍḍu di Nardu era tistimoniu di na lijami ca u tempu nun putiva ntaccari. Ora nun si putìvanu manciari cchiù u farsumàguru nni Nardu, ascutari i barzilletti di so nannu assittati davanzi ô fucularu. I so nanni nun cc’èranu cchiù, e nimmancu i tri carusitti, ma certi cosi nun avìssiru canciatu mai.

***

L’affacciata làvica dâ Matrici, a chiesa di Santu ’Ntoni, supranijava majistusa a chiazza dû Cirasitu, cummigghiata d’un mantu di nivi duppiu. I lampiuna èranu gia aḍḍumati siccomu stava scurannu, ma ancora u celu era cchiù rosa ca blu. Ḍḍa picca di celu ca nun era uccupata dî nèvuli, si ntenni.

 U squarquarari di l’ùrtimi carcarazzi ca s’arricampàvanu s’ammiscava â parracìa dî genti. I campani sunàvanu, ntunannu pû centru dû pajisi.

A Nardu si ci arrizzaru i carni. Avìa statu sempri u mumentu cchiù attisu dû misi pi iḍḍu: u senzu di familiarità, di junciuta, e sapiri ca i vacanzi èranu davanzi â porta nun si bastàvanu a pagari, doppu misi di travagghiu. E puru, sta vota i campanijati assumigghiàvanu cchiù assai a l’appeḍḍi d’un funirali ca a chiḍḍi di na festa di pajisi.

«Talè!», Gnazziu nnicau a n’omu c’un sicchiu chinu ntê manu, di quarchi sustanza lìquita, ca si muviva fermu davanzi â ligna.

Nardu alluzzau a vista, ca, pi custioni di sicurizza, s’avìa a mantèniri na beḍḍa distanza dû focu. L’omu acchianau supra ô munzeḍḍu di ligna ca stava a centru di chiazza e, c’un muvimentu a chirchiu, ci sdivacau u lìquitu di supra. Sbacantatu u sicchiu, scinnìu e ci fici signu a Patri ’Ntuninu. Iḍḍu, si nn’addunau, accuminciau a girijari ntunnu ô Zuccu mentri ca jittava acqua biniditta a tutti i banni.

«Cca simu!» ci fici Giuvannuzza scutulànnulu pû cappottu.

Ancora sulu i primi faviḍḍi èranu, ma pî cristiani chistu era u principiu dû Zuccu. U battimanu dâ fuḍḍa fici trunijari a chiazza peggiu d’un tirramotu. Chistu, mmeci, era l’accuminciu dû caos: u mumentu di l’auguri. I cristiani si nni jìvanu di na banna a l’autra dâ chiazza comu tanti furmìculi pi si fari l’auguri e pi fistijari. Cc’è cu’ era a manu vacanti, cu’ s’avìa purtatu d’appressu pacchi e pacchiteḍḍi pi si livari u pinzeri dû rijalu e cu’ stava già jisannu a buttigghia di sciampagna a l’aria pi stuppari. Fistijamenti. Quantu u siḍḍijàvanu a Nardu. Fàrilu ê so casi stu schifiju nun cci piaciva propia?

Cu tuttu ca Gnazziu un santu era, purtroppu, avìa a stissa malatìa di chiḍḍi ca jinchìvanu u pajisi di scrusciu senza scaciuni.

«Stê turnannu!» ci schigghiau a Nardu e Giuvannuzza, e, nta na vutata d’occhi, già l’avìanu persu di vista.

Tutti ci passàvanu davanzi, fujìvanu, jittàvanu vuci, ma Nardu nun si smuviva.

Pi diri u veru, èranu picca nta ḍḍa chiazza: iḍḍu, Giuvannuzza, a culonna di focu sarbaggiu ca si jisava e i so pinzera. Se, sempri chiḍḍi ca avìanu scumparutu ntâ màchina. Iḍḍi se ca mai l’avìssiru abbannunatu, nfatti si l’avìssiru vinutu a circari macari a l’autra banna dû munnu.

U ciàguru di fumu ci trapanau ntê naschi, u caluri ci accarizzava a facci. Nardu pinzava ca u toccu leggiu e duci dî ciammi, u scattiju dâ ligna o l’aria di festa l’avìssiru cunurtatu. Be’, nun stava funziunannu.

I campani nun sunàvanu cchiù e, tantu pi canciari, macari u Zuccu ora avìa n’autru signìficatu. Nun era ligna a sbampari, èranu i furzati di n’annu sanu ca jìvanu a moḍḍu. Comu siḍḍu tuttu ḍḍu travagghiu duru, ḍḍu tempu jittatu pi scrìviri canzuni, avìssiru statu ammàtula.

«Quantu tempu ancora aju a fari a finta?» barbuttijau Giuvannuzza.

Nardu ciusciau e scattau, allibirtannu tutta a frustrazzioni ca avìa vurricatu ntô funnu dû so cori. «Nun rinesciu a livàrimi u travagghiu dâ testa. Sfardavu n’annu sanu a scrìviri canzuni, canzuni ca rèstunu ntô ma casciolu a fari pruvulazzu, ca stu Natali nuḍḍu ni chiamau e l’annu facuntu ca finìu. Sparti, nun mâ staju fidannu mancu a scrìviri na canzuna sula pi l’annu ca trasi!»

Patèticu, ma si sintiva già cchiù lìbbiru.

S’asciucau i làcrimi câ manu. «Giuvannuzza, jeu mi scantu ca ni va a finisci a cògghiri carduna campagni campagni…», dissi sugghiuzzannu. «Tu nun ti mèriti chistu, mèriti megghiu…» e cascau ’n terra a dinucchiuna.

Giuvannuzza lijau i vrazza. A so taliata, rigurusa ma cummisiriusa, si ci nziccau ntô pettu a tipu cuteḍḍu.

«Nardu Scagghia, ascùtami ora picchì nun tû tornu a ripetu cchiù. Mi capisti?»

Nuḍḍa palora niscìu dâ vucca di Nardu.

«Tu sì valenti.»

Nardu jisau a testa.

«Tu sì valenti, Nardu miu. Pirò, hâ capiri ca nun tâ fidi sulu. Sicunnu tia na màchina po caminari mai senza roti? L’aceḍḍi sâ fìdunu a vulari cu n’ala sula?»

«No…», murmurijau iḍḍu ntra un sugghiuzzu e n’autru.

«E allura comu penzi ca tâ fidi a fari tutti cosi sulu, tu?»

Nardu niscìu na sarbietta di sita dâ sacchetta e si turnau stujari via i làcrimi, l’occhi ci sbampàvanu di mòriri e si vidìvanu ancora boni i signa dû chiantu. Appoi si susìu e s’abbirsau cappottu e cappeḍḍu.

«Raggiuni ai, sugnu bonu a nenti.»

Giuvannuzza ci pizzicau viulenta a jargia.

«Ahia! Ma chi ti pigghiau?»

Lassau a prisa.

«Jeu cû muru stava parrannu?» spiau furiusa. «Nun è ca sì bonu a nenti; tu sì babbu, ca è n’autra cosa.»

Nun era na nuvità, ’n effetti.

«Zuccarata, c’avissi a fari allura? Sugnu cunzumatu!»

«Nun cci curpi tu nta sta storia, sicura sugnu ca prima ca ti nni po’ ’ddunari ti veni na pinzata pâ canzuna nova.» S’abbicinau a iḍḍu e ci jittau i vrazza ntô coḍḍu. A so vuci s’arritirau. «Sulu, m’hâ prumèttiri ca nun mi ’mmucci nenti. Semu na cucchia, Nardu. Comu ti pozzu ’jutari su mancu sacciu zoccu ti spercia?»

«M’hâ scusari.» A tinni stritta ô so pettu, comu siḍḍu a vulissi prutèggiri di quarchi cosa. Ma era di iḍḍu ca l’avissi avutu a prutèggiri, Giuvannuzza stava di ḍḍa manera pi curpa so. Spissu, a via di pinzari troppu assai a l’autri, va a finisci ca i firimu e nun nâ fidamu nimmancu a fari i cosi bonu comu avìssimu vulutu. Tanticchieḍḍa di eguìsimu giuva, ê voti. Di capillu Nardu l’avìa caputu, ma riniscillu a fari era tuttu n’autru discursu.

A schigghia strìjula di na signura sguarrau l’aria. Giuvannuzza si staccau subbitania di Nardu.

«Jemu a cuntrullari!», u pigghiau pâ manu e attaccau a fùjiri ntâ dirizzioni dâ vuci.

Na vicchiareḍḍa stava malariddutta ’n terra appressu a nu bancarozzu ca vinniva stigghioli, aviva na manu ntâ facci e l’occhi lacrimusi. Na sfunnacata di cristiani s’avìa accucchiatu ntunnu a iḍḍa, ma nuḍḍu sapiva zoccu fari. Nardu e Giuvannuzza si fìciru spazziu ntra a fuḍḍa a via di guvitati.

«Nardu, quantu ti facisti granni!», circau di si sùsiri p’abbrazzallu, ma nun cci potti e s’appi a turnari a stinnicchiari.

«Chi succidìu, Gna Francisca?»

«Antura sciḍḍicai e ‘llavancànnumi mi struppijai u dinocchiu», ci dissi pantaciannu.

Mentri ca Nardu stava assittatu ca ci tiniva a manu â signura, Giuvannuzza ci spustau u cappottu di piḍḍizza e jisau accura l’orru di l’àbbitu. U dinocchiu era russu e chiutostu vunchiatu.

«Quantu ci doli, ḍḍà cu ḍḍà?» ci spiau Giuvannuzza, e alleggiu ci passau a manu ntô vunchiazzu. A Gna Francisca jittau un gimimentu tantu ricugghiutu quantu dulurusu.

«Na botta di chiḍḍi pisantuliḍḍi si pigghiau vassìa, ma nun mi si frastorna ca cca cci pinzamu jeu e u ma zitu.»

A vecchia signura ci accarizzau a facci. «Sì n’àncilu di carusa, fattillu diri.»

N’omu vistutu di cammareri, cu na cammisa janca e un gileccu nìguru, s’abbicinau a iḍḍi cu na pocu di ghiacciu e na mappina ntê manu. U suduri ci curriva ntâ frunti e ci mancava u ciatu.

«L’usamu pi fari i graniti», s’ammanucchiau pi ripigghiari aria. «Ma capaci ca nun è u megghiu pirìudu!»

 Gna Francisca ci scappau na risata di bon cori.

«Su nta stu mentri mâ fa na granita nun mi làstimu macari ca cci su’ i pinguina pedi pedi!»

L’atmusfera s’avìa alliggiatu.

Un surrisu caudu si stampau supra â facci di Giuvannuzza. «Grazzi, avissi a ’bbastari chissu!»

Nardu si fici dari tutti cosi dû cammareri, si calau accantu a Giovannuzza e ci misi u ghiacciu ammugghiatu ntâ mappina supra ô dinocchiu dâ Gna Francisca.

«Già u sentu ca staju rifriscannu.» Ci strincìu i manu a tutti dui cu n’enirgìa e na forza streusi p’èssiri na vicchiareḍḍa duluranti. «Nun sacciu comu avissi fattu senza di vuiautri, grazzi assajuni, grazzi!»

«Nenti fìcimu, mancu u ghiacciu u purtammu nuautri!»

A Gna Francisca canciau sprissioni ntâ facci. «Bih, Nardu, chi malaffruntu! Ancora nun t’aju spiatu u nomu di sta beḍḍa carusa ca ti pigghiasti pi zita.»

«Giuvanna Sabbeḍḍu, a figghia di Arfiu e Catarina sugnu.»

«Arfiu e Catarina… È ca Sabbeḍḍu senza fini cci nn’è cca ô Cirasitu, qual’è a ta nciuria?»

«Gna Francisca, a sa famigghia nun cci nn’avi nciuria. Sicuru â ma zita l’a’ ntisu muntuari, pirò. Avà, a Vurpi nenti ci dici?»

«Ca certu, a niputi di Ajitinu u Tignusu sì! Ma picchì ti chiàmanu di ssa manera?»

«L’autri dìciunu picchì ajutu a tutti pari comu â Vurpi Giuvannuzza di ‘n cuntu pi picciriḍḍi, ma troppu traficusa mi pari comu schicazzioni. Sicunnu a mia, vistu ca aju i capiḍḍi russi, è sulu na scaciuni pi mi chiamari vurpi».

«Ca tu i cristiani nun l’ajuti, si visti!», e si misi a ridiḍḍijari.

«Cca cci penzu iu», dissi u signuri ncammisatu di prima.

Giuvannuzza si susìu, ma u dinocchiu l’abbannunau. Nardu l’acchiappau giustu a tempu. «Ti l’avìa dittu iu…» Nun l’avìa vistu mai accussì janca ntâ facci.

 «Vassìa turnassi â casa ca sta parennu na morta ca camina, cu tuttu u rispettu.»

«Capaci ca fussi a megghiu cosa, u ringrazziu…»

«Di nenti, già assai âtu fattu. Iu sugnu n’amicu di Don Peppi, stamu pruvannu a cuntattallu.» S’assittau di ncostu â Gna Francisca e ci tinni a manu. «Accamora cci pozzu stari iu d’appressu a sa mugghieri, vi putiti ricògghiri.»

Nardu si carricau Giuvannuzza supra ê spaḍḍi e si pigghiau a strata pâ màchina.

***

Quantu cci avìanu mancatu a cueti e a famigghiarità di ḍḍi strisci supra ê mura virdi sflàvitu.

Nardu si gudiva u caudu dû fucularu affunnannu nnâ putruna russa, òttima e signura, ca tiniva ntô salottu. Giuvannuzza ripusava ntô divanu, i rizzi russi ci cummigghiàvanu l’occhi. Purtroppu, pirò, nun ci cummigghiàvanu a vucca, tantu ca, cu tuttu ḍḍu runfulijari furestu, Nardu s’avìa cummintu ca era â stazzioni a ’spittari u trenu.

U runfuliju, adaciu adaciu, si nni jìu jennu, ca a beḍḍa addurmisciuta si stava arrivutannu a dritta e a manca. Si vutau ammeri a iḍḍu, stinnicchiata supra ô ciancu, e si stirau i vrazza.

Nardu ci spustau dilicatu i capiḍḍi dâ facci.

«Gioja, cci penzi a quantu anni arretu vìnnimu a stari cca?» ci spiau câ vuci nzunnacata.

«Quando?» S’accarizzau u mentu e scafulijau pi quarchi nfurmazzioni jintra â so testa vacanti. «Mmh, na para d’anni?»

Giuvannuzza grapìu l’occhi e si misi a jucari chî so rizzi. «Tri anni, mi pari.»

Nardu ci calau a testa. «Se, se, accussì hâ èssiri. Era u ’62, sulu ora cci pinzavu.»

«Ma tannu è quannu vinni jeu, tu già âvi traslucatu a dicidott’anni.»

Suspirau. «Traslucatu. Sulu pi dòrmiri turnava cca, nâ putiva vìdiri a ssa casa.»

«E puru avi di quannu vinni ca tu a’ statu tranquillu cca, picchì?»

Già a so prisenza abbastava a fallu stari carmu, ma, nta stu casu, nun era iḍḍa l’ùnica scaciuni, pi quantu l’amava.

A Giuvannuzza ci si muvìu u ciriveḍḍu. «U culuri dî mura…»

Risposta curretta.

«Prima èrunu janchi ssi mura, quannu stavi sulu. O staju dicennu fissarìi?»

«Giustu dici, pi chistu, ntô pirìudu ca vinisti tu, dicidivu tutti cosi.»

L’occhi di Giuvannuzza si fìciru lùciti. «Picchì tutti cosi ti ricurdà’unu di iḍḍi…»

 Doppu ca macari so matri l’avìa lassatu, quannu cci aviva cinc’anni si nn’avìa jutu a stari chî so nanni materni, ntô quarteri dâ Viḍḍa. A dicidott’anni, avìa turnatu ntâ vecchia casa. Un locu di malisonni e ricordi di scurdari, prima ca arrivava iḍḍa.

Giuvannuzza ci strincìu forti a manu supra ô vrazzolu dû divanu, ma quarchi sicunnu e a Vurpi turnau ntô megghiu sonnu. Nun cci curpava iḍḍa, era pû veru troppu stanca e laccarata, d’autru latu avìa na sirata sana ca Nardu ci arraccumannava di si ripusari.

Comu potti èssiri ca ḍḍa carusa assangata, ntilliggenti e di bona famigghia stava durmennu ntô so salottu sulu u Signuri u putiva sapiri. Chi spardu! E sparti, tutti i voti ca u vidiva ci strallucìvanu l’occhi accussì tantu ca parìa na carcarazza davanzi a na gulera di diamanti. Si l’avìa a tèniri stritta, si ripitiva Nardu jintra di iḍḍu.

Si susìu dâ putruna e, senza fari scrusci, ci detti na vasata nnâ frunti.

«U fici pi tia.»

Ricota di puisìi

La Muntagna 

Pòrtami â me casa,  

Ḍḍà supra â Muntagna,  

Unni lava e nivi lùttanu,  

Unni crìscinu cirasa.  

Muncibeḍḍu granni cori,  

Passu 'i sèculi e di pòpuli,  

E dâ cìnniri di l'àrbuli 

Vita nasci e vita mori.  

Chiana e strittu supranija,  

Li voschi ammogghia 'i magarìa,  

E p'ammucciari l'arma nìgura 

C’ un mantu jancu si cummogghia.  

Dû Giganti jaggia russa,  

Culonni 'i fumu dâ so vucca,  

È lu jelu o è la raggia  

Ca mi fa trimari l'ossa?

Lu Tiraciatu 

Si cunta e s'arricunta 

Ca nu vecchiu tiraciatu,  

Di n'aḍḍevu a umma umma,  

Lu latti avìa arrubbatu.  

Ma comu potti èssiri 

Ca st'armalu nicareḍḍu,  

Na cosa accussì tinta fici 

Cu tantu di cuteḍḍu?  

Ô tiraciatu, mischinazzu,  

Lu latti mancu piaci,  

Sta bonu bonu ntô so jazzu 

A manciari vavaluci.  

Ma cummari, ascuta a mia: 

Su' sulu chiàcchiari e patòcchiari,  

Di cu' si scanta o cu' scattija,  

Pi si schicari li catàvari.

La Scurata  

L'àgura e duci scurata 

Ca nasci di punenti,  

Macari senza rispunnuta 

Lu sacciu ca mi senti. 

Àvi ciauru 'i nustargìa,  

Lu focu granni si carrija,  

Fa ciauru d'acqua già accabbata,  

Cc'è valìa 'i chiùdiri la jurnata.  

Lu suli vecchiu e laccaratu  

Dintra ô celu viola jetta 

E lu cuetu abbentu porta 

A cu' di nzunnari aspetta.  

È tinta 'i russu e l'arma nfusca,  

E quannu lu scuru cala cu iḍḍa 

Lu cori s'arrifrisca

 viduta dâ prima stiḍḍa. 

La Luna 

Soru janca, soru Luna,  

Ca dâ notti sì rijina,  

Duci assai è la to canzuna 

Ca sentu a mia accussì vicina.  

Comu sirena a menzu ô mari,  

Quannu n'annaca ntôn sonnu d'argentu,  

Ni mustra un munnu di disijari,  

Ma scumparisci ntôn mumentu.  

Soru janca, soru Luna,  

Lu to lustru m'abbannuna,  

Mi rapisci la to vuci,  

Scantusu è unni mi cunnuci.  

Arrestu ô scuru ntâ me menti,  

Sta sulitati mi frastorna,  

Nzonnu a ḍḍu ricordu strallucenti  

Ca fuji, fuji e cchiù nun torna.

La Primavera 

Lu suli sta niscennu  

Turnau â casa lu mmernu 

L'aceḍḍi vòlanu, càntanu,  

L'àrbuli si nni prèjanu,  

Li mènnuli su' 'n ciuri,  

Lu friscu porta li lumìa,  

È la staggiuni di l'amuri,  

Ahi, chi duci malatìa.  

Di li figghi assulicchiati 

È a cchiù tosta e juculana 

E ci lassau dittu lu frati: 

"Stai accura a Tramuntana!" 

Mi cutulijau comu na pàmpina, 

Iu fujivu a tipu rìnnina,  

Ma ora, ca abbacau ḍḍu ventu,  

Arriviscìu lu sintimentu. 

La Conca 

Quannu, pi 'ccattari un fucularu,  

vinnivi cavaḍḍi e scecchi a paru a paru,  

casa e cori li quadijava 

la cunculiḍḍa dâ nannava.  

Ogni sira granni festa,  

A famigghia tutta ḍḍà assittata,  

E nun stancava mai la testa  

Cu ḍḍa nfinuta chiacchiarijata.  

Scorci d'aranciu, nuci e nòzzula,  

Di campagna ciauràvan lu scattiju,  

Ca firrijannu a tipu strùmmula 

mannava a cauci lu siḍḍiju.  

A tempi 'i cunti e cuntintizza,  

Na furtuna granni nun sirbìa,  

Picchì pû cori la ricchizza 

Stava ntâ duci cumpagnìa.

Un Natali Sicilianu 

Sona sona ciarameḍḍa 

La nuvena a menzu a la strata 

E comu luciḍḍi ntâ vaneḍḍa 

Allustra la chiazza appena scurata. 

U friddu abbrazzu di la nivi 

Pruteggi e teni caudi tutti li casi, 

Sulu dâ ciminìa, pû vecchiu, la levi, 

Sannunca appò ci mpìncinu li causi. 

La stiḍḍa 'n curma a l'àrbulu 'i Natali 

U fucularu fistaloru vigghia, 

Nzèmmula a lu prisepiu e li rigali, 

Ntô salottu azzizzatu c'ogni minutagghia. 

Lu ciauru di festa dâ cucina si spanni,  

Su' li turruna, lu bacalaru e li scacciati, 

Si scàncianu li duni, sia li nichi ca li granni,  

Nenti mali pinzera, a Natali sulu jucati!